วิปัสสนานุบาล EP97 (เกริ่นนำ) : ความเอาจริง - 19 มีค. 65

EP97 | เสาร์ 19 มีนาคม 2565

เกริ่นนำ : ความเอาจริง

 

พี่ตุลย์ : สวัสดีครับทุกท่าน

 

ที่ผ่านมา เราคุยกันเรื่องว่าเราเอาจริงหรือยัง

แล้วเราควรจะตั้งความคาดหวังไว้แค่ไหน

 

วิธีที่จะดูได้ว่า ตัวเองสามารถคาดหวังได้ตามเป็นจริง

หรือสามารถคาดหวังได้แบบลมๆ แล้งๆ ดูง่ายๆ ที่

คุยกันสองคืนติดกันมาแล้ว เรื่องเกี่ยวกับ ‘ความเอาจริง’

 

แต่นอกจากความเอาจริงแล้ว จะมีรายละเอียดอื่นๆ

ที่จะบอกได้แบบเกิดความรู้สึกตระหนัก

ไม่ใช่ฝันลมๆ แล้งๆ เกี่ยวกับเรื่องของความพร้อม

 

ความพร้อมว่า เราทำไป มีทิศทาง มีเป้าหมายที่ชัดเจนหรือยัง

เราทำไป มีความรู้ ความเข้าใจกับภาวะ ประสบการณ์ที่เกิดขึ้น

เพียงพอกับการที่เราจะเห็นความคืบหน้า เป็นเครื่องยืนยันได้แค่ไหน

 

อย่างเช่นพระพุทธเจ้าตรัสว่า

ถ้าปฏิบัติมาได้ผล เจริญสติได้ผล โลภะ โทสะ โมหะ ต้องเบาบางลง

 

ถ้าปฏิบัติมา ไม่ว่าจะแนวไหน อ้างว่าดิบดีหรือตรงทางเพียงใดก็ตาม

แล้ว โลภะ โทสะ โมหะ ไม่เบาบางลง

อันนี้พระพุทธเจ้าไม่รับประกัน ว่าเราทำมาถูกทางแล้วหรือยัง

 

แต่ถ้ามีรายละเอียดตรงนี้ ..

โลภะ โทสะ โมหะ เบาบางลงอย่างเป็นไปเอง ไม่ใช่คิดไปเอง

คือเป็นไปเองตามธรรมชาติ

รับรู้ตั้งแต่อยู่ในมุ้งว่า กิเลสเราเบาบางจริง

 

อย่างนี้ถือว่าค่อยๆ เป็นคำยืนยันให้ตัวเองได้ว่า มาถูกทาง

ไม่ใช่คิดไปเอง หรือไปฟังคำรับรองจากใคร

แล้วมาบอกว่าเขารับรองแล้วว่าดี ก็เชื่อว่าคงดี

แต่ไม่สำรวจดูด้วยตัวเองว่า หลักฐานที่ประจักษ์อยู่กับตัวเองแท้ๆ

ดีหรือยัง ดีหรือไม่ดี

 

เรื่องของความคาดหวัง ..

คนเรา ถ้าทำไปแบบไม่คาดหวังอะไรเลย ก็จะไม่ได้อะไรเลย

เพราะจะไม่ออกจากก้าวแรก ไม่มีแรงผลักดันมากพอให้ move

 

แต่มีความขัดแย้งกันอยู่ตรงนี้แหละ เหมือนความย้อนแย้ง

ที่ทางพุทธศาสนาบอกว่า การปฏิบัติไปถึงที่สุด

สิ่งที่เราจะคาดหวังได้ คือดับทุกข์

แต่รายละเอียดของการดับทุกข์ เงื่อนสำคัญคือ

เราจะต้องปลดล็อค ความรู้สึกในตัวในตน ออกให้ขาด

 

ทีนี้ จะสวนทางกับไฟ ความทะเยอทะยาน

ความอยากจะทำอะไร ของมนุษย์ธรรมดาสักคน

 

เราคาดหวังว่าจะดับทุกข์

แต่ในอีกทางหนึ่ง เราต้องคาดหวัง ให้ตัวเองหมดความรู้สึกในตัวตน

มันย้อนแย้งมาก บางคนบอกว่าทำใจไม่ถูกเลย

เพราะรู้สึกมีไฟ กระตือรือร้น ร้อนรน อยากได้มรรคได้ผล

แต่ปรากฏว่า ถูกตัดสิน บอกว่าใช้ไม่ได้

ร้อนรนเกินไป ใจร้อนไป รีบเร่งไป

ก็ .. อ้าว แล้วแบบนี้จะให้ทำอย่างไร

 

ตอนร้อนรน ก็บอกว่าเป็นไปเพื่อตัวตน

เพื่อความคาดหวังแบบผิดๆไม่ตรงทิศตรงทาง

แต่ครั้นจะเฉื่อยๆ เนือยๆ

ก็บอกว่าไม่มีไฟมากพอ ที่จะให้ก้าวไปข้างหน้า

 

แล้วที่ balance ที่อยู่ตรงกลาง สมดุลอยู่ตรงไหน

 

ทีนี้ คนยุคเรามักจะไป ใช้คำว่า ‘ทางสายกลาง’ ซึ่งใช้กันผิดๆ

 

ถ้าจะฟังคำว่า มัชฌิมาปฏิปทา ที่แท้จริงต้องไปดูด้วยว่า

พระพุทธเจ้าท่านหมายถึง

ไม่ให้ทุกข์เกินไป อย่างทรมานร่างกายเจียนตาย

อย่างนั้นสุดโต่งในทางที่จะทำให้ยึดติดอยู่กับความทุกข์

 

แต่ครั้นจะเสพสุขแบบโลกๆ ท่านก็ว่าไม่ได้

นั่นเกินไป น่าติดใจเกินไป

เกินกว่าที่จิตจะทิ้งขว้างความเป็นตัวเป็นตน เป็นรูปนามนี้

มันจะไม่ยอมเชื่อว่ากายนี้ใจนี้ไม่ดี ไม่น่าเอา

สมควรจะทิ้งขว้าง ให้เหมือนถ่มเสลดออกจากปาก

 

คำว่าทางสายกลางของท่าน เอาง่ายๆ คือทำจิตให้วิเวก

ไม่ใช่ตรงกลางในแบบที่เล่นๆ ก็ได้ แล้วก็นึกจะขยัน ก็ขยัน

ไม่ใช่อะไรแบบนั้น

 

ทางสายกลางที่พระพุทธองค์ว่านี้ ต้องมีไฟนะ ต้องมีฉันทะ

 

ถ้าเราสำรวจ ส่องสังเกตดีๆ มีความเข้าใจที่ชัดเจนต้องมีไฟ

แต่ไฟในที่นี้ ต้องไปถึงจุดหนึ่ง

พูดง่ายๆ ว่าจิตเราต้องมีความสงบ

มีความตื่น มีความพร้อมรู้ มีความพร้อมทิ้ง

 

อันนี้รวบรัดให้แล้วนะ เอาแบบที่บอกว่า

อยากได้แบบไม่ต้องใช้ศัพท์แสงอะไรทั้งสิ้น

 

จิตต้องตื่น มีความพร้อมรู้ มีความพร้อมทิ้ง

 

ถ้ามีความตื่น มีความพร้อมรู้ มีความพร้อมทิ้ง

แบบนี้แหละคือทางสายกลางแบบที่จะไปถึงมรรคถึงผลได้

 

พูดง่ายๆ ว่า ขึ้นต้นมา จะร้อนรน

จะมีความรู้สึกว่า ทะเยอทะยานอยากได้มรรคผลอย่างไร

ตรงนั้นยกไว้เป็นจุดเริ่มต้น

 

แต่จุดที่ต้องคำนึงถึงคือ เมื่อขึ้นทาง เมื่อพยายามเจริญสติแล้ว

สติของเราอยู่ในความพอดิบพอดี

ที่ใจจะได้มารู้ภาวะทางกายภาวะทางใจ หรือพฤติกรรมตัวเองแค่ไหน

 

ถ้ามันยื่นๆ ทะเยอทะยาน จะเอาอนาคต ไม่เอาปัจจุบัน

แบบนี้ ถ้ามีความตื่น มีความพร้อมรู้

ก็จะพร้อมทิ้งความทะเยอทะยานส่วนเกินนั้น

 

แล้ววิธีทิ้ง ไม่ใช่ตัดใจทิ้ง แต่เห็นว่านั่นเป็นส่วนเกิน

นั่นเป็นความปรุงแต่ง ในแบบที่จะกั้นขวาง หรือบดบัง วิถีแห่งปัญญา

ไม่ได้ส่งเสริม ไม่ได้เพิ่มเติมที่จะผลักดัน ให้เราเข้าใกล้มรรค เข้าใกล้ผล

 

ตัวของมรรคจิต ผลจิต เมื่อว่ากันโดยความเป็นจิต

คือการทิ้งตัวตน ทิ้งอุปาทานว่ามีตัวอยู่ในกายใจนี้

 

ตัวนี้ ถ้าเรามีความเข้าใจ เห็นภาพกว้าง ภาพรวมอย่างชัดเจน

เราจะไม่หลงทาง แล้วพูดเรื่องมรรคผลได้แบบ save

ไม่ใช่พูดคุยเรื่องมรรคผล เพื่อที่จะยุให้เร่งเอาๆ ขยันหน่อยๆ

เสร็จแล้วขยันไปไหนไม่รู้

 

ตรงเรื่องของทิศทาง เรื่องของเป้าหมาย

ถ้าหากมีความชัดเจน ว่าเราจะเอามรรคจิต ผลจิต

ซึ่งหมายถึงจิตที่ทิ้งความรู้สึกในตัวในตน ที่อยู่ในกายใจนี้

หรือจิตที่ทิ้งอุปาทาน สักกายทิฏฐิ

ว่ามีตัวเราอยู่ในกายอยู่ในใจ หรืออยู่ที่ใดที่หนึ่ง ไม่ชาตินี้ก็ชาติหน้า

 

ความสามารถที่จะทิ้งตรงนั้น

จิตต้องมีความตื่น มีความพร้อมรู้ มีความพร้อมทิ้ง

เป็นสมาธิ เป็นปกติ ถึงจะมีอุเบกขา

 

ถ้าเราเข้าใจภาพรวมว่า

เริ่มต้นขึ้นมาร้อนรนได้ ไม่ห้าม อนุญาตเต็มที่

แต่ทำไปๆ ต้องมีสมาธิ และมีอุเบกขา ไม่รีบร้อน

มีแต่ความใจเย็นสะสมไปเรื่อยๆ ทีละนิดทีละหน่อย

 

ซึ่งตรงนี้ ก็จะไปเจอความย้อนแย้งอีกจุดหนึ่ง

บางท่านบอกว่าไม่มีเวลาเหลือมากพอแล้ว กลัวไม่ทัน

 

ส่วนบางท่าน ก็บอกว่า ยังมีเวลาเหลืออีกเยอะ ตัวนี้ อันไหนดีกว่ากัน

 

มีทั้งข้อได้เปรียบ และเสียเปรียบ เกี่ยวกับเรื่องความต่างระหว่างวัย

ซึ่งเราได้เห็นประจักษ์ตาอยู่ในเหล่าสหธรรมิกที่รวมๆ กันในห้องนี้แหละ

 

ถ้าเรามีอายุยังน้อย จะมีสิ่งที่เป็นเงาตามตัวมา

อย่างที่พระพุทธเจ้าตรัสเรียกว่าเป็นความประมาทในวัย

ความมัวเมาในวัย มีความรู้สึกว่า ยังอยู่ได้อีกนาน

 

ส่วนคนที่มีความรู้สึกว่า วัยของตัวเองใกล้ฝั่ง

ใกล้จะหมดวาระแล้ว ใกล้จะถึงอายุขัย

ที่ผมพบมา คนที่มีความเพียรเจริญภาวนาตอนช่วงอายุที่สูงๆ นี่นะ

จะพบตรงกันหมด คือมีความรู้สึกสิ้นหวัง

มีความรู้สึกว่า ทำไมฉันถึงไม่ได้พบธรรมะ

ไม่ได้พบทางเสียแต่เนิ่นๆ ตั้งแต่อายุยังน้อย

มาเอาป่านนี้ สงสัยจะไม่ทัน

 

อันนี้ผมขอแยกแยะให้เห็นเลยนะ แล้วก็จะไม่เอ่ยชื่อ

แต่ว่า ทุกท่านคงได้เห็นกันอยู่แล้วในหมู่พวกเรา

มีท่านที่สูงอายุ แล้วก็ทำได้ ดูว่าดีกว่าหนุ่มสาวอีก

เป็นแรงบันดาลใจให้หนุ่มๆ สาวๆ ได้ มีหลายท่านในห้องนี้

 

ไม่เอ่ยนามนะ เพราะเราอยู่ด้วยกัน

จะไม่ให้มีการยกย่องออกหน้าออกตา ว่ามีใครเป็นคนพิเศษขึ้นมา

จะหลีกเลี่ยงนะในห้องนี้

 

คือพี่ๆ ที่เราเห็นมา หรือบางคนจะเรียกยาย เรียกน้าอะไรก็แล้วแต่

เอาตรงๆ คือ มีความรู้สึกว่า ตัวเองเหลือเวลาน้อย

 

ฉะนั้น ที่จะมาประมาท หรือจะมาคิดมาก

เดี๋ยวจะเอาอย่างนั้นดี หรืออย่างนี้ดี ไม่ได้เหลือเวลาให้คิด

มีแต่ความตั้งอกตั้งใจ ทำเวลาที่เหลือ แข่งกับเวลาที่มีอยู่เต็มที่

กลายเป็นข้อได้เปรียบขึ้นมา คือจิตจะแน่วเข้าไป

 

คำว่าเอาจริง จิตมีความแน่วเข้าไป

แล้วอย่างที่เห็นๆ คือ จะออกมาไม่ว่าทางกระแส ให้เรารู้สึก

หรือว่าสิ่งที่ปรากฏเป็นภาพรูปร่างหน้าตา

ที่เห็นความเปลี่ยนแปลงได้ชัด เห็นความต่างได้ชัด

 

กลายเป็นว่าที่บอกว่า เหลือเวลาน้อย

เป็นตัวบีบ เป็นตัวตีกรอบ

ให้จิตตั้งมั่นอยู่บนความเอาจริงเอาจัง

 

จากข้อเสียเปรียบ พลิกเป็นข้อได้เปรียบได้

 

ในทางตรงข้าม เมื่อยังประมาท ยังมัวเมาในวัย

ซึ่งอันนี้ ไม่สามารถที่จะไปฉุดดึง ฉุดลากอะไรได้

จิตของคน จิตมนุษย์ มีอิสระ

ที่จะตัดสินว่าตัวเองจะเลือกโฟกัสกับอะไร

 

ถ้าอายุยังน้อย รู้สึกว่าเวลายังเหลือมาก

ก็ไม่ใช่ว่า เวลาเหลือมาก เพื่อการปฏิบัติธรรม

แต่มีทางเลือกอีกเยอะ ให้ไขว่คว้า ให้แสวงหา

ให้สอดส่ายสายตา เหลียวหน้าเหลียวหลัง

 

ฉะนั้น จากคนที่บอกว่าปฏิบัติได้ดีตั้งแต่อายุยังน้อย แล้วได้เปรียบ

ไม่จริงเสมอไป

 

บางที กลายเป็นช่องให้กิเลสได้โจมตี

หรือครอบงำให้เกิดความคิดขึ้นมาว่า เดี๋ยวแก่ๆ ค่อยเอาจริงก็ได้

หรือทำไปเรื่อยๆ เดี๋ยวก็ได้เอง ยังมีเวลาอีกเยอะ

 

ความเอาจริงเลยไม่เกิดการสะสมตัว

แล้วไม่เกิดการพอกพูนให้หนาแน่น เป็นปึกแผ่น มั่นคงขึ้นมา

จิตเลยตั้งมั่นเป็นสมธในทางที่จะทิ้งไม่ได้

 

ตรงที่ ข้อได้เปรียบเห็นๆ กับข้อเสียเปรียบเห็นๆ

บางทีก็พลิกกลับตาลปัตรได้

 

ทีนี้ ถามว่า ที่พูดมาทั้งหมด จะสรุปอย่างไร

 

จะบอกว่า สองคืนที่ผ่านมา พูดเรื่องความเอาจริง

ค่อยๆ พูดมาตั้งแต่บอกว่า คนเรามีเขตของชีวิตที่รู้สึกได้ด้วยตัวเอง

ชะตาดี ชะตาร้าย

เขตของคนอยู่ทางโลก หรือคนปฏิบัติธรรม

เขตที่เป็นนักทำสมาธิ หรือเป็นผู้ทรงสมาธิ

เขตที่ยักแย่ยักยันอยู่ ว่าจะเอาหรือไม่เอา กับเขตที่ปักใจแน่วว่าจะเอา

 

ความรู้สึก จะบอกเรา

 

แค่มานั่งดูลมหายใจสองสามครั้ง ไม่ได้ตัดสินอะไรเลย

แต่การที่เรามีชีวิตเป็นปกติอยู่กับอะไร นั่นต่างหาก

ที่บอกได้ว่าเราเข้าเขตไหน

 

แล้วมาถึงจุดที่บอก เอาจริงเอาจัง

จากเหตุปัจจัยทั้งหลาย เรื่องวัยวุฒิ เรื่องช่วงเวลาของชีวิต

ก็มามีความเป็นตัวแปรด้วย

 

 

 

 

 

บางคน ที่เห็นกับตาในห้องนี้เอง ไม่ต้องดูจากที่ไหน

ยังทำงานทำการ หัวยุ่ง แต่ก็สามารถหาเวลาได้

อย่างที่บอกว่า ฉันทะ นี่แหละ เป็นเครื่องผลิตเวลา

สามารถที่จะทำได้วันละสามชั่วโมงบ้าง หกชั่วโมงบ้าง

ทั้งๆ ที่ทำงานวันละเป็นสิบชั่วโมง

นี่ก็มีให้เห็นในห้องนี้ มีหลายคนทีเดียว

 

ส่วนที่บอกว่า ไม่มีเวลา

พอไปดูแล้ว อ๋อ... จริงของเขา

เวลาต้องเอาไปดูซีรีส์ เวลาต้องเอาไปแชท

ต้องเอาไปตามข่าวที่น่าสนใจ เป็นข่าวที่ขาดไม่ได้

ไม่อย่างนั้นเอาไปเม้ากับเพื่อนไม่รู้เรื่อง

 

การที่คนเรา แบ่งเวลาในชีวิตเอามาใช้ทำอะไร

ห้ามกันไม่ได้ ว่ากันไม่ได้ โทษกันไม่ได้ เป็นสิทธิ์ของแต่ละคน

 

ทีนี้ ที่เราจะบอกกับตัวเอง ..โจทย์ตั้งต้นที่พูดมา บอกว่า

เราจะคาดหวังอะไรได้ กับเรื่องของมรรคผล มีข้อสังเกตอะไรที่ชัดเจน

คือแทนที่เราจะไปพูดถึงเองคุณภาพจิต คุณภาพสมาธิ คุณภาพสติ

ได้รับการรับรองจากใครว่า นี่เจ๋งแล้ว

 

เรามาสำรวจตัวเองดีกว่า ว่าเราให้เวลากับอะไรโดยมาก

ความสนใจจริงๆ ที่เราเล็งไป

 

ถ้าบอกว่า โอเค เราเข้าใจหลักการที่จะเจริญสติ

เราเข้าใจแล้วว่า เป้าหมายชีวิตเรา คือการเอามรรคเอาผล

แต่ใจของเรายังเล็ง เลือกใช้เวลาไปในทางที่ย่ำอยู่กับที่

หรือย้อนถอยไปข้างหลัง ไม่ได้ไปข้างหน้าหาเป้าหมาย คือมรรคผล

 

แบบนี้ ลึกๆ ก็จะบอกตัวเองได้อยู่แล้วว่า

ยังมีสิทธิ์ มีเสียงไม่ได้เต็มที่เต็มทางนัก

 

แต่ถ้าเราส่องสำรวจแล้วรู้สึกว่า

เวลาในชีวิตเรา อุทิศให้กับเรื่องของการเจริญสติ

เข้ามารู้เข้ามาดูในกายใจ แล้วเห็นความคืบหน้ามากขึ้นๆ

มีความคงเส้นคงวา มีความปักหลักมั่นคงที่จะรู้ที่จะดูกายใจ

โดยความเป็นของไม่เที่ยง ไม่ใช่ตัวตน เป็นรูปนาม

 

ตัวนี้ ระดับความคาดหวัง จะยกขึ้นมา

ด้วยความสมัครใจที่จะใช้เวลาในชีวิต ไปในเรื่องนี้

 

อย่างบางคน .. ไม่ได้ว่าใครนะ อุทิศชีวิตก็จริง

แต่เสียดาย ที่ไปอุทิศให้กับการปฏิบัติในแบบที่จะจ้องเอาๆ

 

บางคน ใช้เวลาหกสิบปี อยู่กับสมถะ แล้วก็ไม่รู้ตัว

คือไม่รู้จะเอาอะไรมาตัดสิน

อันนี้แม้แต่ในพระคัมภีร์ก็มีนะ แต่เป็นคัมภีร์ชั้นรองลงมา

 

คือทำสมถะอยู่ 60 ปี แต่ไม่ได้อะไรเลย เกิดความเศร้าหมอง

ตอนที่ก่อนจะตาย รู้ตัวว่ายังไม่ได้มรรคผล

เสร็จแล้ว ก็ไปพะวงติดข้องอยู่กับกรรมเล็กๆ น้อยๆ ที่ผิดวินัยสงฆ์

เสร็จแล้วจิตท้ายๆ ของชีวิต ไปจับเอากรรมไม่ดีตรงนั้น

ซึ่งไม่ได้ผิดร้ายแรงอะไรเลย แค่ผิดวินัยสงฆ์เล็กๆ น้อยๆ

แต่กังวลว่าเราไม่ได้ปลงอาบัติ ก็เลยไปเกิดในที่ต่ำก่อน อย่างนี้ก็มีนะ

 

คือบางทีเรื่องว่าใครมีโอกาสเจอทาง ไม่มีโอกาสเจอทาง พูดยากจริงๆ

แล้วจะมาอวดอ้าง มาตีฆ้องร้องป่าว ว่าฉันถูก ฉันดี

แบบนี้ก็เหมือนฆ้องที่อยู่ๆ ดังเอง

ก็เอาไปพิสูจน์ด้วยคำพูดไม่ได้ ของพวกนี้ ว่าอันไหนดี อันไหนไม่ดี

 

ทีนี้ อย่างพวกเรา ก็ขอย้ำอีกที

ถ้าจะถือเป็นโอกาสที่ดีที่สุด ก็คือ

มีเครื่องเปรียบเทียบ เป็นสหธรรมิกที่เจริญสติมาด้วยกัน

แล้วเห็นๆ กันว่ามีความเจริญ มีความคืบหน้ามาถึงไหนกันแล้ว

 

ทั้งเทียบจากความรู้สึกของตัวเอง จากประสบการณ์ที่เกิดขึ้นภายใน

ทั้งเทียบจากการที่ฟังคนอื่นบอกเล่า

 

ถ้าเราอยู่ในเส้นทางที่แน่ใจได้ว่า โลภะ โทสะ โมหะ

โดยเฉพาะตัว โมหะ เบาบางลง ความรู้สึกในตัวตนน้อยลง

ความรู้สึกว่ากายนี้ใจนี้เป็นของฉัน เป็นตัวฉัน หรือเป็นกู น้อยลง

นี่ก็คือว่า น่าจะคาดหวังได้ ตามที่พระพุทธเจ้าท่านตรัสไว้

ให้แนวทางไว้ว่า จะสำรวจสังเกตตัวเอง

ว่าปฏิบัติมาถูก ปฏิบัติมาดี มีอะไรเป็นเครื่องวัด

 

เพราะฉะนั้น ความคาดหวัง เอาจริง ให้เวลา

แล้วก็ดูความคืบหน้าผ่านกิเลสของตัวเอง

อย่าไปดูคำรับรองจากคนอื่น

 

ผมนี่ไม่ชอบเลย ให้คำรับรองใคร

แต่นี่เรามาทำๆ กันในช่วงปีแรก ก็จำเป็น

ไม่อย่างนั้นก็ไม่รู้ว่าจะเอาอะไรมาเป็นเกณฑ์วัด

 

แต่เดี๋ยวพอทำไปถึงจุดหนึ่ง เราจะทำงานร่วมกัน

เราจะไม่ใช่แค่ให้ใครคนใดคนหนึ่งมาตัดสิน

หรือมากำหนดทิศทางของห้อง

_______________

วิปัสสนานุบาล EP 97

วันที่ 19 มีนาคม 2565

ถอดคำ : เอ้