ทำไมบางคนประเมินตัวเองสูงหรือต่ำเกินไปเสมอ (ดังตฤณ)

ถาม : กรรมอะไรทำให้บางคนประเมินตัวเองสูงเกินจริงและต่ำเกินจริงเป็นประจำครับ?

> จากหนังสือ เตรียมเสบียงไว้เลี้ยงตัว เล่มที่ ๖

ดังตฤณ: 
ทุกคนมีจุดร่วมที่เหมือนกันคือ ‘ความไม่รู้จริง’ ครับ เมื่อไม่รู้จริงย่อมคิดดีบ้าง คิดชั่วบ้าง ลังเลสงสัยว่าอะไรผิดอะไรถูกบ้าง ตั้งความปรารถนาไว้สูงเกินตัวบ้าง ตั้งเป้าไว้ต่ำกว่าระดับความสามารถของตนเองบ้าง

หากแต่ละคนทราบว่าตนเองทำอะไรได้แค่ไหน ลงมือทำวันนี้แล้วจะประสบความสำเร็จเมื่อใด แน่นอนว่าทุกคนจะประเมินตนเองตามจริงกันหมด แต่ด้วยความไม่รู้ว่าสร้างเหตุหนึ่งๆแล้วจะบังเกิดผลอันใดตามมา ทุกคนจึงคาดการณ์ผิดบ้าง ถูกบ้าง พูดง่ายๆคือ เส้นทางเจริญเติบโตของแต่ละคนจะเป็นไปแบบลองผิดลองถูก ไม่มีใครประเมินตนเองถูกโดยยังไม่เคยทำอะไรเลย

ประสบการณ์ชีวิตหลายๆครั้งจะทำให้คนเรียนรู้ช้าที่สุดได้มองเห็นอย่างชัดเจนในบั้นปลายชีวิต ว่าตนเองทำอะไรได้บ้าง ตนเองเป็นอะไรได้บ้าง ทั้งชีวิตที่ผ่านมาล้มเหลวหรือประสบความสำเร็จจากการทำเช่นนั้น หรือเป็นเช่นนั้น

ตอบอย่างง่ายที่สุด ใครจะประเมินตนเองได้ถูกต้องเพียงใด ขึ้นอยู่กับความเร็วในการเรียนรู้ความสามารถของตนเองผ่านการทำงานจริง คุณหนูที่ยังไม่เคยทำงานมาก่อนอาจนึกว่าตนเองเป็นนางพญาที่ทำได้ทุกสิ่ง หนุ่มจบใหม่ที่เพิ่งทำงานชิ้นเล็กเสร็จอาจสำคัญว่าตนควรได้เป็นหัวหน้าแผนก ทุกอย่างเป็นไปได้ในความคิด แต่โลกจะบอกพวกเขาเองว่าคุณสมบัติมีพอจะเป็นไปได้ในความจริงไหม

บุญเก่าบางอย่างจะทำให้ทุกคนมีดีเฉพาะตัว แต่การเปรียบเทียบแข่งขันกันจะทำให้แต่ละคนเกิดความถือตัวว่าเก่งกว่าหรือด้อยกว่า ยิ่งไปกว่านั้น ผลการแข่งขันแพ้ชนะมักก่อให้เกิดความสำคัญตัวไปต่างๆ ถ้าชนะบ่อยก็สำคัญว่าตนต้องชนะไปทุกอย่าง ถ้าแพ้บ่อยก็สำคัญว่าตนต้องแพ้เขาทุกคน โลกในโรงเรียนมัธยมอาจตีกรอบให้นึกว่าตนเองเป็นอย่างหนึ่ง โลกในมหาวิทยาลัยอาจตีกรอบให้นึกว่าตนเองเป็นอีกอย่างหนึ่ง แต่ที่แน่ๆคือโลกในบริษัทจะตีกรอบให้รู้ว่าตัวของแต่ละคนเป็นอย่างไรกันแน่ เพราะทุกคนจะต้องใช้เวลาที่เหลือในชีวิตกับบริษัทหรืองานของตนเอง ไม่มีทางที่ใครจะไม่รู้ว่าตนเองทำอะไรได้บ้าง